In Welkom in het Rijk der Zieken (2019) van Hanna Bervoets staat een onderwerp centraal dat in weinig romans beschreven wordt: chronisch ziekzijn. Het boek vertelt het verhaal van Clay, die na een bezoekje aan een kinderboerderij Q-koorts krijgt en vervolgens niet opknapt, maar last blijft houden van tergende pijnen en vermoeidheid.
De Grote Koorts
De hoofdstukken beschrijven afwisselend herinneringen van Clay aan gebeurtenissen voor en na ‘de Grote Koorts’ en zijn reis door een grimmige, dystopische wereld: het Rijk der Zieken. In deze bizarre, maar tegelijkertijd pijnlijk herkenbare wereld zeulen mensen hun lijf achter zich aan en bestaan plekken als pillenpakhuizen en ‘het Woud van Alternatief en Onbewezen’. De bureaucratie van ons zorgstelsel wordt hiermee op een treffende manier aan de kaak gesteld.
Verschillende herkenbare thema’s rondom ziekzijn passeren de revue, zoals het krijgen van een diagnose, revalideren, patiëntenfora, pijnstillers, hoop, verslagenheid en uiteindelijk: verlies en rouw. In het boek gaat het hier met name om aandoeningen waarvan de precieze oorzaak onbekend is, zoals q-koorts vermoeidheidssyndroom en fibromyalgie.
Word ik ooit weer beter?
Een centrale vraag die telkens bij de hoofdpersoon speelt is: word ik ooit weer beter? Hoewel Clay steeds signalen krijgt van zorgverleners en naasten dat het tijd wordt om zijn aandoening te accepteren en ‘ermee te leren leven’, wil hij hier niets van weten. Door de schrijfster wordt dit echter als het onvermijdelijke eindstation gepresenteerd: Clay zal onder ogen moeten zien dat hij er niet dood aan gaat, maar ook niet beter wordt.
Dit leidt ertoe dat hij langzaam afscheid neemt van zijn oude leven (zijn vriendin Nora, zijn werk, vrienden) en steeds meer de identiteit van patiënt aanneemt. Keer op keer wordt in het boek de tweedeling tussen gezonde en zieke mensen benadrukt. Alsof er een onoverbrugbare kloof tussen die twee werelden bestaat.
In het boek is een belangrijke rol weggelegd voor de Amerikaanse schrijfster en filosofe Susan Sontag. In haar boek Ziekte als Metafoor (1978) schrijft zij: ‘Iedereen wordt geboren als burger van twee rijken. Wij zijn zowel burger van het rijk der gezonden als van het rijk der zieken. Hoewel we bij voorkeur alleen van het goede paspoort gebruikmaken, komt iedereen vroeg of laat gedwongen in dat andere rijk terecht, al is het maar tijdelijk.’ Clay lijkt echter het goede paspoort kwijt te zijn geraakt.
Kortom …?
Het boek biedt een beklemmende en poëtische omschrijving van de zoektocht naar genezing van iemand met een onzichtbare en chronische ziekte. Het is een prachtig geschreven boek, dat goed in elkaar zit en treffende beschrijvingen bevat.
Tijdens het lezen heb ik me afgevraagd wat de schrijfster precies beoogt met dit boek. Ik kan me niet onttrekken aan de indruk dat Bervoets, die overigens zelf chronische pijnklachten als gevolg van Ehlers Danlos syndroom heeft, niet enkel een realistische beschrijving van het ziekteproces heeft willen geven, maar ook een aantal boodschappen wil meegeven. In het tv-programma Zomergasten zei ze daarover dat zij het als een groot compliment ziet wanneer mensen zich getroost en gezien voelen door het lezen van het boek.
Ik denk dat mensen met onverklaarde klachten zich inderdaad gezien zullen voelen door dit boek. Tegelijkertijd schetst het boek een rauw en eerlijk gezegd vrij deprimerend (toekomst)scenario, dat -in mijn ogen onterecht- weinig hoop biedt. Het boek riep hierdoor weerstaand en zelfs wat irritatie bij mij op.
Ik denk namelijk helemaal niet dat aanhoudende klachten (altijd) betekenen dat de klachten nooit meer zullen afnemen, dat het leven voorbij is en deelname aan de maatschappij is uitgesloten. Ik vind de tweedeling die schrijfster Hanna Bervoets schetst tussen gezonde en zieke mensen onnodig polariserend. Ik denk dat de beschreven afstand tot anderen en eenzaamheid deels voorkomen kunnen worden en geen onafwendbare consequentie van het ziekzijn hoeven te zijn.
conclusie
Niet elk boek hoeft natuurlijk opbeurend en hoopvol te zijn. Dus als je op zoek bent naar (h)erkenning in een goed geschreven boek dat een rauw en eerlijk beeld van chronisch ziekzijn schetst, is Welkom in het Rijk der Zieken zeker iets voor jou.