Op het moment dat de nieuwe ruitenwisservloeistof zich over de voorruit van de auto verspreidt, voel ik een vlaag van misselijkheid en walging opkomen. ‘Wat is dat toch?’ vraag ik me af.
Misselijkheid
Het was de combinatie van een penetrante alcohol- en citroenlucht die mij zo misselijk maakte. Opeens wist ik waar deze me aan deed denken: tequila. En een gezellige avond vele jaren geleden, die op een wat minder geslaagde manier eindigde.
Mijn hersenen hebben die avond opgeslagen: tequila is slecht voor je. Daar word je ziek van. Prikkels die mij doen denken aan tequila, zoals dus die scherpe geur van alcohol en citroen, brengen eenzelfde reactie op gang als toen. De misselijkheid die ontstaat is een geconditioneerde, ofwel aangeleerde reactie.
Klassiek conditioneren
Ken je het experiment van Pavlov en zijn hond? Telkens voordat de Russische onderzoeker zijn hond te eten gaf, rinkelde hij met een belletje. Na een paar keer begon de hond het belletje met eten te associëren. De hond begon al te kwijlen zodra hij het belletje hoorde, ook zonder dat er eten aanwezig was.
Dit is een manier van leren, die klassieke conditionering wordt genoemd. Hierbij heeft een prikkel (zien van eten) van nature een bepaalde reactie tot gevolg (kwijlen). Die prikkel (zien van eten) wordt vervolgens gekoppeld aan een nieuwe prikkel (belletje), doordat deze herhaaldelijk samen plaatsvinden. Op ten duur leidt het los aanbieden van de nieuwe prikkel (belletje) ertoe dat de reactie optreedt, die hoort bij de oorspronkelijke prikkel (kwijlen), zonder dat die oorspronkelijke prikkel (zien van eten) nog aanwezig is. Dit komt omdat de nieuwe prikkel (belletje) een nieuwe betekenis gekregen heeft: het belletje voorspelt eten.
Klachten leren
Op die manier kan je lichaam ook lichamelijke klachten, zoals misselijkheid en pijn, leren. In mijn geval zorgde het drinken van te veel tequila voor misselijkheid en overgeven. Een natuurlijke reactie van het lichaam om erger te voorkomen. Omdat het ‘te veel drinken’ destijds voorafging aan bepaalde zintuiglijke waarnemingen (geur, smaak), zijn die prikkels gekoppeld geraakt aan de gevolgen van het te veel drinken; namelijk het gevoel van misselijkheid. Door klassiek conditioneren kan een bepaalde context dus fysieke sensaties uitlokken.
Klachten afleren (?)
Het gegeven dat klachten geleerd kunnen worden, biedt aanknopingspunten voor verandering. Echt afleren is overigens lastig. Eenmaal ontstaan, blijft zo’n koppeling in je hersenen bestaan. Wat wel mogelijk is, is om nieuwe koppelingen te leren die de klachten afzwakken of laten verdwijnen. Twee technieken die hiervoor gebruikt kunnen worden zijn uitdoving en contraconditioneren.
Uitdoving houdt in dat je herhaaldelijk de uitlokkende prikkel (geur van tequila) opzoekt, zonder dat hierop de eerder gekoppelde consequentie (teveel drinken) volgt. Naarmate je dit vaker doet, dooft de bijbehorende reactie (misselijkheid) langzaam uit. Met andere woorden: de koppeling tussen de prikkel (geur van tequila) en de consequenties (te veel drinken met misselijkheid als gevolg) verzwakt.
Contraconditioneren betekent dat je de context (geur van tequila) die nu gekoppeld is aan iets negatiefs (teveel drinken en daarmee dus misselijkheid en overgeven), gaat koppelen aan iets positiefs. Je herhaalt dit net zo vaak, totdat deze nieuwe, positieve betekenis gaat overheersen. Wat ik in mijn geval zou kunnen doen, is telkens na het opsnuiven van die geur, een vrolijk, ontspannen muziekje opzetten. Het idee is dat, als je dit vaak genoeg herhaalt, de misselijkheid en walging plaatsmaakt voor vrolijkheid en ontspanning.
conclusie
Maar wat betekent dit nu voor jou, als je last hebt van medisch onverklaarde klachten? Met name als je merkt dat jouw klachten erg schommelen en bijv. in bepaalde situaties ineens erger worden, zou het kunnen zijn dat jouw klachten (deels) aangeleerd zijn. Het is dan zinvol om stil te staan bij de betekenis die deze situatie voor jou heeft (gekregen). Waar associeer jij die situatie mee? Welke gedachten heb je hierover? En wat voor gevoel brengt dat met zich mee? Op die manier kun je uitpluizen hoe de koppeling tussen een bepaalde situatie, context of prikkel en de klachten is ontstaan. En dat biedt vervolgens weer mogelijkheden tot ‘ontkoppeling’.