Wat als de angst voor een ernstige ziekte je leven beheerst?
Wanneer je last hebt van ziekteangst of hypochondrie leidt elk pijntje of plekje tot enorme bezorgdheid. Een bezoekje aan de dokter stelt vaak maar kort gerust. Hoe komt dat? En belangrijker nog: wat kun je eraan doen? In deze blog leg ik uit wat ziekteangst is en hoe cognitieve gedragstherapie, een vorm van psychologische behandeling, kan helpen.
Ziekteangst (hypochondrie)
Ziekteangst is de angst een ernstige ziekte te hebben of te krijgen. Dit werd voorheen ook wel hypochondrie genoemd. Lichamelijke klachten of gewaarwordingen, zoals pijn, hartkloppingen of een plekje op de huid, kunnen aanleiding zijn voor intense angst. Als na medisch onderzoek blijkt dat er geen sprake is van een ernstige ziekte, geeft dat misschien kortdurend geruststelling, maar al snel keert de bezorgdheid terug. Veel mensen die last hebben van ziekteangst zoeken op internet naar informatie over hun klachten. Sommigen controleren hun lichaam (op plekjes, bultjes, zwellingen), monitoren hun hartslag, bloeddruk e.d. of durven zich niet goed meer in te spannen.
Vicieuze cirkel
Ons brein geeft betekenis aan wat we ervaren. Dit is een proces dat heel snel en automatisch verloopt, dus zonder dat je er bewust over nadenkt. Bij ziekteangst interpreteert het brein lichamelijke sensaties of klachten als bewijs voor het hebben van een ernstige ziekte. Hoofdpijn staat gelijk aan het hebben van een hersentumor. Hartkloppingen staan gelijk aan een hartaanval. Logischerwijs brengt dit angst met zich mee. Vaak ontstaat er een vicieuze cirkel. Angst geeft een lichamelijke stressreactie (de vecht-of-vluchtreactie), die gepaard kan gaan met hartkloppingen, kortademigheid, duizeligheid, maagklachten, spierspanning en vermoeidheid. Dit doet de bezorgdheid verder toenemen, omdat het voelt als een bevestiging dat er iets mis is.
Selectieve aandacht
Mensen hebben de neiging om meer aandacht en waarde te hechten aan informatie die hun overtuigingen bevestigt. Zeker als het om emotioneel beladen onderwerpen gaat. Als je ervan overtuigd bent dat je een ernstige ziekte onder de leden hebt, zoek, interpreteer en onthoud je informatie zodanig dat deze jouw overtuiging bevestigt: “Zie je wel: ik heb kanker!”. Beangstigende verhalen die je leest of hoort betrek je meteen op jezelf en geruststellende informatie ontgaat je of leg je naast je neer. Lichamelijke klachten ervaar je als bedreigend en je gaat steeds meer op je lichaam letten, waardoor je ook steeds meer opmerkt.
Een andere manier waarop een vicieuze cirkel kan ontstaan, is door het vermijden van inspanning. Hierdoor neemt op de lange termijn je conditie af, waardoor je sneller buiten adem raakt en een verhoogde hartslag krijgt. Ook dit kan weer een toename van angst veroorzaken.
Behandeling
Dat ziekteangst heel vervelend en hinderlijk is moge inmiddels duidelijk zijn. Maar wat is er aan te doen? Op de korte termijn helpt het misschien om medisch onderzoek te laten verrichten, maar vaak verdwijnt de angst daarmee niet op de lange termijn.
Een vorm van psychologische behandeling, waarvan uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat deze goed kan helpen bij ziekteangst, is cognitieve gedragstherapie (CGT). Deze therapie is gericht op het doorbreken van de vicieuze cirkel, waardoor de angst en bezorgdheid afnemen.
De behandeling heeft doorgaans twee pijlers:
- Het leren opsporen en uitdagen van automatische, beangstigende gedachten. Iemand met ziekteangst gaat vaak uit van het ergste scenario. Dit wordt ook wel doemdenken genoemd. Bij buikpijn denkt iemand meteen aan darmkanker, terwijl het waarschijnlijker is dat diegene bijv. iets verkeerds gegeten heeft of buikgriep heeft. Bij iemand met ziekteangst ontstaat er als het ware een tunnelvisie: er lijkt maar één plausibele verklaring te zijn. Je er bewust van worden dat de conclusies die je trekt niet altijd onomstotelijk waar zijn en bekijken wat voor alternatieve verklaringen er zijn, vermindert vaak de angst doordat de kracht van de automatische gedachte (de betekenis die je ergens aan geeft) afneemt.
- Stoppen met geruststelling zoeken, controleren en vermijden. Hoewel deze strategieën vaak op korte termijn helpen angst en spanning te verminderen, houden ze deze op de langere termijn in stand. Ook kunnen ze veel tijd in beslag nemen. Het onder begeleiding afbouwen hiervan geeft vertrouwen dat je de onzekerheid en spanning die hiermee gepaard gaat kunt verdragen.
Conclusie
Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een vorm van gesprekstherapie, die kan helpen wanneer angst voor het hebben of krijgen van een ernstige ziekte je leven beheerst. Je huisarts kan je helpen bij het vinden van een psycholoog bij jou in de buurt die deze vorm van therapie aanbiedt.
Wil jij niet direct de stap zetten om in therapie te gaan, maar zou je wel willen leren hoe je de bezorgdheid over jouw lichamelijke klachten en je gezondheid kunt verminderen? Bekijk dan eens mijn online training ‘Rust in je hoofd, rust in je lijf’.